Đã đến lúc cần thay đổi cấu trúc thị trường vàng một cách căn cơ, để kiểm soát và huy động hiệu quả nguồn lực quý giá đang “ngủ yên” trong dân. Xung quanh vấn đề quản lý thị trường vàng, GS.TS Hoàng Văn Cường - Ủy viên Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội có sự chia sẻ quan điểm với Kinh tế & Đô thị.

Hàng loạt chỉ đạo nóng, quyết liệt từ Tổng Bí thư và Thủ tướng Chính phủ về quản lý thị trường vàng. Việc này sẽ tác động như thế nào đến thị trường vàng thưa ông?

- Sau các đợt tăng, giá vàng trong nước thường có những phiên điều chỉnh giảm mạnh, đặc biệt là khi có thông tin chỉ đạo của Tổng Bí thư và Thủ tướng Chính phủ, hay sự can thiệp của NHNN để bình ổn thị trường.

Một trong những thay đổi rõ nét nhất là khoảng cách giữa giá vàng trong nước và thế giới bắt đầu thu hẹp. Từ mức chênh lệch kỷ lục 18 - 20 triệu đồng/lượng vào đầu tháng, đến sáng 10/6, khoảng cách này giảm còn khoảng 13 triệu đồng/lượng. Dù vậy, đây vẫn được đánh giá là mức chênh lệch cao nếu so với chỉ đạo của Thủ tướng là kéo chênh lệch giá vàng trong nước - thế giới về quanh mức 1 - 2%. Thị trường vàng vẫn chưa hạ nhiệt, đang nghe ngóng chính sách. Do đó, cần nhanh chóng sửa Nghị định 24/2012/NĐ-CP về quản lý kinh doanh vàng và thực hiện nhanh chóng nghiêm túc chỉ đạo của Tổng Bí thư và Thủ tướng.

Thời điểm này, dù nhiều thông tin về hướng "dẹp loạn" thị trường vàng nhưng không ít cửa hàng vàng thương hiệu, nguồn cung vẫn hạn chế. Không còn vàng miếng SJC, còn vàng nhẫn chỉ bán nhỏ giọt từ 1 - 2 chỉ/người/ngày. Số lượng khách hàng đến mua tiếp tục cao hơn nhiều so với số người bán?

- Các biện pháp kiểm soát của Nghị định 24 đã giúp ổn định thị trường vàng trong một giai đoạn nhất định, nhưng cũng làm giảm tính linh hoạt của thị trường vàng trong nước. Khoảng cách giá ngày càng lớn giữa thị trường trong nước và quốc tế trong các giai đoạn bất ổn kinh tế đã chỉ ra những hạn chế của chính sách này trong việc duy trì cân bằng cung cầu và tính kết nối với thị trường toàn cầu.

Chính sách siết chặt cung, độc quyền sản xuất vàng miếng, hạn chế nhập khẩu vàng... tuy từng giúp ổn định tỷ giá, chống đô la hóa, nhưng đang tạo ra những hệ lụy nghiêm trọng. Theo đó, chênh lệch giá vàng trong nước - thế giới tăng cao gây méo mó thị trường, không chỉ khiến người dân phải mua vàng với giá đắt phi lý mà còn tăng nguy cơ đầu cơ, buôn lậu gây áp lực lên cán cân thương mại và dự trữ ngoại hối quốc gia.

Tình trạng cung - cầu mất cân đối là nguyên nhân chính khiến giá vàng khó giảm sâu. Về phía cung, nguồn vàng cạn dần vì nhiều năm không sản xuất thêm vàng miếng SJC.

Về phía cầu, bên cạnh một bộ phận người dân thường không nắm rõ các thông tin về giá vàng mà chỉ đổ xô đi mua bán theo phong trào. Nhưng có điểm nữa là chúng ta quên đi khía cạnh cầu vàng đến từ các công ty kinh doanh vàng. Hiện không có dữ liệu chính thức từ hệ thống các công ty kinh doanh vàng, do hầu hết các công ty này không niêm yết trên thị trường chứng khoán nên không cung cấp báo cáo tài chính. Nhưng cũng có thể biết được với những thương hiệu vàng lớn, nếu cơ quan thuế làm phép thống kê lượng vàng tồn kho của họ những năm qua tăng đến mức nào.

NHNN muốn can thiệp phải thực hiện cả hai phía cung và cầu. Cần giảm cầu vàng đầu cơ tích trữ từ chính hệ thống công ty kinh doanh vàng mới giúp giảm áp lực về vàng. Bởi với các công ty kinh doanh vàng, dòng tiền để đầu cơ sẽ rất lớn.

Bên cạnh đó, cần xóa bỏ độc quyền vàng miếng SJC, cho phép các công ty kinh doanh vàng thực hiện gia công vàng của họ từ nguồn vàng hợp pháp. Từ đây, lượng vàng miếng được gia công sẽ tạo thêm nguồn cung.

Chính phủ đã yêu cầu phải sửa Nghị định 24 về quản lý kinh doanh vàng và dư luận kỳ vọng việc sửa nghị định sẽ khiến thị trường vàng ổn định hơn. Quan điểm của ông thế nào?

- Chính phủ và NHNN cũng đã nói nhiều lần cần sửa đổi Nghị định 24, tuy nhiên đây là lúc cần thay đổi cấu trúc thị trường một cách căn cơ, có giải pháp tăng cung và giảm cầu.

Cần sửa và làm rõ, là việc sản xuất vàng miếng SJC cần được điều chỉnh lại, không chỉ từ nguồn vàng của NHNN mà cho phép đến từ các công ty kinh doanh vàng trong nước. Giải pháp này sẽ tạo ra nguồn vàng miếng SJC dồi dào hơn, giúp cho thanh khoản thị trường cải thiện.

Cần xóa thế độc quyền, phát hành tín chỉ vàng và xây dựng sàn giao dịch vàng hiện đại để kiểm soát và huy động hiệu quả nguồn lực đang “ngủ yên” trong dân. Song song với đó là quản lý, kiểm soát chặt chẽ, tăng cường thanh tra, kiểm tra và ngăn chặn, xử lý nghiêm hành vi buôn lậu, ngăn chặn việc thao túng, găm hàng, đội giá, làm lũng đoạn thị trường... Xây dựng hệ thống thông tin - dữ liệu quốc gia về vàng. Kết nối thông tin các giao dịch vàng vật chất, truy xuất nguồn gốc…

Trong buổi làm việc của Tổng Bí thư Tô Lâm với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về cơ chế, chính sách quản lý hiệu quả thị trường vàng có nói đến việc mở rộng quyền nhập khẩu vàng có kiểm soát. Ông nghĩ sao về việc thành lập sở giao dịch vàng quốc gia, cần chú ý điểm gì?

- Mở quyền nhập khẩu vàng giúp tăng cung, giảm áp lực giá trong nước, hạn chế buôn lậu vàng qua đường tiểu ngạch, nhưng phải có kiểm soát vì nó liên quan đến ngoại tệ. Có thể hiểu là Nhà nước sẽ cấp quota nhập khẩu vàng một cách có kiểm soát. Nhà nước cần đưa ra các điều kiện, tiêu chí rõ ràng, công khai, minh bạch về số lượng và đối tượng được phép nhập khẩu, đồng thời có cơ chế giám sát chặt chẽ để tránh tình trạng lợi dụng chính sách nhập khẩu vàng vì mục đích đầu cơ thay vì phục vụ sản xuất.

Với sàn vàng khi được thành lập thì các giao dịch, thông tin về vàng sẽ được đưa lên sàn, từ đó giúp minh bạch hóa thị trường. Sàn giao dịch vàng cũng là một kênh quan trọng nhằm hạn chế nhu cầu nắm giữ vàng vật chất đang có xu hướng gia tăng mạnh trong thời gian gần đây. Bởi vì, một bộ phận không nhỏ các nhà đầu tư vàng hiện nay là nhà đầu cơ, nên việc thành lập sàn giao dịch sẽ đáp ứng phần nào nhu cầu kinh doanh dựa trên chênh lệch giá và góp phần làm giảm nhu cầu giao nhận vàng vật chất thực tế.

Dù vậy, xây dựng sàn giao dịch vàng cần triển khai từng bước vững chắc. Đây phải là sàn giao dịch minh bạch, có kiểm soát nguồn gốc hàng hóa, tránh biến tướng thành “sàn vàng ảo” như từng xảy ra trước đây. Quá trình này cần bắt đầu từ việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý nhằm tạo nền tảng cho một thị trường vàng hiện đại, minh bạch và ổn định.

Các cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ để xây dựng các quy định cụ thể liên quan đến quản lý giao dịch vàng, xác lập các tiêu chuẩn về chất lượng vàng, quy định về lưu ký, thanh toán, cũng như cơ chế phòng chống rửa tiền, ngăn ngừa hành vi đầu cơ và thao túng giá. Việc thí điểm nên được triển khai tại một số tổ chức tài chính lớn, dưới sự quản lý và giám sát chặt chẽ của NHNN và các cơ quan liên quan.

Về quan điểm đánh thuế vàng ý kiến của ông thế nào?

- Cũng đã đến lúc chúng ta cần phải đánh thuế vàng. Ở Việt Nam hiện nay, bất động sản đã bị đánh thuế, chứng khoán cũng đã chịu thuế, vậy không có lý do gì vàng lại nằm ngoài diện bị đánh thuế. Việc đánh thuế giao dịch vàng là phù hợp với xu hướng của thị trường, bởi trên thế giới, nhiều quốc gia đã áp dụng thuế đối với sản phẩm vàng.

Vấn đề là đánh thuế ra sao, bao nhiêu phần trăm? Có 2 giải pháp, đánh trên doanh thu và đánh trên lợi nhuận.

Phần lớn người dân hiện mua vàng tại các cơ sở kinh doanh nhỏ lẻ, không có hóa đơn, chứng từ. Thậm chí, nhiều người mua vàng từ rất lâu và nay mới bán, dẫn đến khó xác định được giá vốn hay lợi nhuận để tính thuế.

Đây là là vấn đề cần tính toán. Quan trọng nhất là thông qua công cụ thuế sẽ làm minh bạch được các giao dịch, làm rõ danh tính người mua, người bán, khối lượng giao dịch…, từ đó, chống giao dịch bất hợp pháp, chống rửa tiền. Khi đó, cùng với các công cụ khác, thuế sẽ giúp NHNN quản lý thị trường vàng tốt hơn.

Giải pháp nào đánh thức tiềm lực vàng trong dân? Thời điểm này, ông có lời khuyên gì cho nhà đầu tư?

- Theo tôi người dân phải rất cân nhắc trong bối cảnh hiện nay, thời điểm giá vàng liên tục biến động mạnh, khoảng cách mua bán và so với thế giới còn cao. Đặc biệt, lưu ý các giao dịch sang tay tại “chợ đen” và mua bán qua mạng để tránh nguy cơ mua phải vàng giả, vàng kém chất lượng và vi phạm quy định pháp luật.

Về giải pháp huy động nguồn lực vàng trong dân. Bên cạnh việc vận hành, tiệm cận giá vàng trong nước sát thế giới, xây dựng các mô hình mới như sàn giao dịch vàng, có thể có hệ thống vàng tín chỉ...; tiến hành những giải pháp dài hạn trong việc thay đổi nhận thức và thói quen đầu tư của người dân. Cần có giải pháp ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm giá trị tiền đồng và kích thích sản xuất - kinh doanh phát triển.

Xin cảm ơn ông!